Een storm raast over Nederland. Het pad ligt bezaaid met takken. Het regent. Ik wandel met Frouke. Ze kwam bij me met loopbaanvragen en stressklachten.

We bekijken een situatie waarin Frouke zich beroerd voelde. Haar lichaam was gespannen, ze voelde zich alleen en ze had veel zelfkritiek, ontdekken we. ‘Je doet het niet goed. Het komt allemaal door jou dat het niet goed ging. Je bent niet goed genoeg.’ Er stond een radio aan met voortdurend beoordelend commentaar. Deze radiozender is ze volkomen normaal gaan vinden. We nemen de tijd om te onderzoeken wat die beoordelende stem met haar doet. Frouke ziet zich bij ieder commentaar krimpen. Nogal wiedes dat ze zich zo beroerd voelde.

Stille oorlog

Frouke is niet de enige met zelfkritiek. Het thema komt regelmatig terug in wandelsessies. Zelfkritiek is als een stille oorlog. Niemand ziet het. Het speelt zich af in je hoofd. Het is dus ook een stil lijden. Psychiater Ronald Laing legt uit dat de tijger waar onze voorouders voor op hun hoede moesten zijn, bij de moderne mens onze geest zelf is geworden. In het geval van zelfkritiek valt de innerlijke tijger je aan met kritische gedachten. Goed om even bij stil te staan: dit is heel goed nieuws. Want deze innerlijke tijger heb je in de hand, de echte tijger niet.

Misschien herken je iets in een van deze situaties:

• Je bent een professional die door zelfkritisch te zijn het ver heeft geschopt. Maar het heeft je ook enorm veel gekost. Bijvoorbeeld om van je werk te genieten en voldoening te ervaren over wat je doet en bereikt hebt. Of om keuzes te maken.
• Er staat een radio aan in je hoofd met voortdurend beoordelend commentaar. Dat ben je eigenlijk volkomen normaal gaan vinden.
• Je stelt regelmatig dingen uit.

Zelfkritiek is vaak een manier om ons te motiveren om in beweging te komen. Het is niet zo’n effectieve manier, blijkt uit onderzoek. Mensen met zelfkritiek hebben meer last van angst, uitstelgedrag om zelfkritiek te ontlopen en halen minder vaak doelstellingen.

Tegengif

Een tegengif voor zelfkritiek is zelfvriendelijkheid. Dr. Kristin Neff onderzoekt de effecten van vriendelijk en begripvol zijn voor jezelf zélfs wanneer dingen misgaan. Dit wordt ook wel zelfcompassie genoemd. Neff’s werk over zelfcompassie is baanbrekend. Haar visie is dat compassie voor jezelf hebben niet anders is dan compassie voor anderen hebben. Zoals je vriendelijk, zorgzaam en begripvol zou zijn tegen een vriend of vriendin die moeilijkheden ervaart, zo ben je vriendelijk, zorgzaam en meelevend voor jezelf.

Maar compassie met jezelf hebben is vaak een stuk moeilijker. Het vraagt oefening om begrip voor jezelf te hebben als je het moeilijk hebt in plaats van continu jezelf te veroordelen en te bekritiseren voor al je imperfecties en tekortkomingen. Een weerstand kan zijn dat zelfcompassie egoïstisch of slap lijkt. Dat is een misverstand, zegt Neff. Je wordt er juist dienstbaarder en sterker van. Het vermogen van zelfcompassie maakt je gemotiveerder om te leren en te groeien en die veranderingen in je leven aan te brengen die je wenst. En daar geniet jouw omgeving van mee.

Dat was nou net waar Frouke tegenaan loopt. De radio met voortdurend beoordelend commentaar maakt haar onzeker, gestrest en besluiteloos om stappen te ondernemen. Ook in haar loopbaan. Frouke weet wat haar te doen staat: oefenen in vriendelijk voor zichzelf zijn. Als ze van streek raakt door kritische gedachten. Als ze gefrustreerd is, omdat het werk niet gaat zoals ze zou willen. Als ze verlamd raakt door veroordelende gedachten en geen keuzes kan maken. Allemaal moeilijke momenten waarop ze kan oefenen om vriendelijk en begripvol te zijn voor zichzelf, zoals ze dat ook voor een vriend of vriendin zou doen. We lopen verder langs omgewaaide bomen en afgebroken takken. Een slagveld. Nat geregend stappen we het café in voor koffie.

Wat kun je doen bij zelfkritiek?

• Neem een adempauze als je last hebt van zelfkritiek.
• Merk het op, kijk ernaar. Hierdoor val je er al niet meer mee samen.
• Weet dat je niet de enige bent met kritische en veroordelende gedachten. Het is ons hardwerkende (imperfecte) brein.
• Hoe kan jij vriendelijk voor jezelf zijn op dit moment? Heb je behoefte om een vriend of vriendin te bellen? Een kop koffie te zetten? Of een wandeling te maken?
• Zie je dat je iets aan het uitstellen bent? Weet dan dat je eigenlijk positief in beweging wilt komen. Kijk eens hoe je jezelf op een ondersteunende manier kunt motiveren om die klus te klaren.

Keer het dus om: van kritisch naar vriendelijk naar jezelf. Dat goed doet.